Hıdrelllez Geldi, Hoşgeldi.
"Bu gece beş mayısı altı mayısa bağlayan gecedir. Bu gece denizlerin ermişi İlyas’la karaların ermişi Hızır buluşacaklar. Dünya kurulduğundan bu yana bu iki ermiş her yıl, yılın bu gecesinde buluşurlar. Eğer bir yıl buluşmayacak olsalar, denizler deniz, topraklar toprak olmaktan çıkar. Denizler dalgalanmaz, ışıklanmaz, balıklanmaz, renklenmez, kururlar. Topraklar çiçeklenmez, kuşlar, arılar uçmaz, ekinler yeşermez, sular akmaz, yağmurlar yağmaz, kadınlar, kısraklar, kurtlar, kuşlar, börtü böcek, tekmil yaratık doğurmaz. Eğer onlar buluşamazlarsa... Kıyametin habercileri Hızır’la İlyas olacaktır. Hızır’la İlyas’ın buluştuğu an, biri mağrıptan, biri maşrıktan iki yıldız doğar, yıldızlar Hızır’la İlyas’ın buluştuğu yerin üstüne kayarak gelirler, tam Hızır’la İlyas birbirlerinin elini tutarlarken onlar da birleşirler, tek bir yıldız olurlar. Hızır’la İlyas’ın üstüne ışık olup sağılırlar. Hızır’la İlyas’ın el ele tutuştuğu, yıldızların gökte birleştiği an dünyada her şey durur, akarsular kirp diye oldukları yerde donmuşçasına durur kalırlar, yeller esmez, denizler dalgalanmaz, yapraklar kıpırdamaz, damarlardaki kan akmaz, kuşlar uçmaz, arıların kanatları titremez. Her şey durur, hiç, hiçbir şey kıpırdamaz. Yıldızlar akmaz, ışıklar yürümez. Dünya bir an için ölür. Sonra her şey birden uyanır, dehşet bir yaşam patlar." Yaşar Kemal BİNBOĞALAR EFSANESİ
Hıdrellezi tek bir kültürün bayramı olarak nitelendirmek yanlış olacak kanısındayım.Hıdrellez; Eski Türk kültürü,Mezapotamya,Anadolu,İran ve Balkanlarda kutlanan ve zaman içinde inançlarla şekli değişmiş bir mitolojik gündür.Ne mutlu ki Hıdrellez Unesco 2013 Somut olmayan kültür varlıkları listesine giriyor,mesir macunu ve keşkek pilavımız bu listeye alınmıştı önceden,böylece sözlü ve folklorik geleneklerimizin yitip gitmesi engelleniyor.
Efsaneye göre 6 Mayıs-4 Kasım arası Hızır günleri yani güneşin tepede olduğu günlerdir.4 kasım-5 mayıs arası ise Kasım(Kasım, Arapça bölen manasına gelir yani yılı ikiye bölen) günleridir.Bu iki efsanevi kahraman 5 mayısı 6 mayısa bağlayan gece buluşurlar.Bu paganların artık sıcaklar başlıyor habercisidir aslında,kış tamamen bitti,cemre toprağa,havaya suya düştü.Cemre kor haldeki ateştir,ilkbahar başında birer hafta ara ile havaya-suya ve en son toprağa düşer (4 element kombinasyonu tamamlanır),ilkin 26 şubatta havaya düşerek başlar ve hakikaten ısı değişimi kor önce havada kendini hissettirir,ışık artar,bu dönemde türlü coğrafyalarda ışık festivalleri düzenlenir.Yeni doğan güneş tanrı henüz bebektir veya bir kısım inanışta ise henüz ana tanrıçanın rahminde yeni döllenmiştir,bahar ile doğacaktır. İkinci cemre 5 martta suya düşer ve bu dönemde hakikaten dünyadaki sularda ısınma gerçekleşmeye başlar.Son cemremiz ise 5 mayısta toprağa düşer,artık yalın ayak bastığımızda toprak ta sıcaktır,işte bu güzel gün Hıdrellezdir.Kasımla ilgili mitosları o aya gelince vereceğim,bu yazıyla beraber her ay ve mevsimlerinin sıralı bir ders notlarını sitemizde paylaşma fikri geldi aklıma,bilmem sever misiniz?Konumuza dönersek aslında meteorolojik olarak ısınma önce topraktan başlar ve yansıyan ışınlar ile hava ısınır,bunu yıl döngüsü ile hesaplar isek demek ki ilk cemre aslında kasım olmalı ve sıralama da toprak-hava-su olmalı idi ama yerleşik kültüre böyle işlemiş enerjisi böyle kurulmuş ne yapalım Gerçi Avrupa mitlerine bakarsak yıl çarkı Samhain dönemi olan 31 Ekim-1 Kasım gecesi başlar,demek ki sebebi bu ışıma ve güneş olayı imiş.
Hıdrellezin sonradan oluşan ve Anadolunun müslümanlığa geçişiyle değişen kültüründe ise İslami folklorik varyasyonu tercih edilmektedir.Buna göre Kehf süresinde Hızır adı geçer.Hz.Musa ile bir gencin kıssası anlatılırken 65. ayette ;”Derken kullarımızdan bir kul buldular ki, biz ona katımızdan bir rahmet vermiş, kendisine tarafımızdan bir ilim öğretmiştik.” denilerek Hızır olarak atfedilenden bahsedilir. (Wikipedia’dan alıntı)
Musa peygamber zamanında hükümdar oğlu olan bir genç kendini dine adar ve ne şöhret ne de babasının tahtını istemez,bu Allah'ın da hoşuna gider ve ona bastığı yeri yeşillendirme yeteneği verilir,ibadet için bastığı her yer,oturduğu her çorak alan bahar çiçekleriyle dolar,yeşil Arapçada Hazr demektir Hızırın da buradan geldiğine inanılır.O gün bugündür halk bastığı yerleri yeşillendiren genç anlamında yeşillik görünce "Hızır yürüyüp geçmiştir" der.
Bu genç mayısta İlyas peygamberle buluşmayı ve görüşmeyi çok ister ve bu gerçekleşir,bunu gören halkta buluştukları 5 Mayısı 6'sına bağlayan geceye Hızır-İlyas bayramı demiştir.
Bu gece yapılabilecekleri ise şöyle sıralayabiliriz; Baht açma(ateş tabanlı tüm baht/kısmet açma uygulamaları)Hıdrellez ateşinden 40 kere bir baht açma cümlesi kurup atlayacaksınız,Bu gece meydanlarda olanak varsa büyük şenlik ateşleri yakılır ve bekar her genç sırasıyla üstünden atlayarak evlenme isteğini cümle aleme göstermiş olur.Yani evinizin balkonunda da sembolik bir şey yapabilirsiniz ama imkanınız var ise kalabalıkta daha zevklidir bu kutlamalar.
Anadolu da Hızır hakkı için kurban kesme,oruç tutma ve sadaka verme yaygındır.Baht açma farklı illerimizde farklı isimlerle bilinen bir hıdrellez törenidir. Bir de bizde yapılan klasik uygulaması küçük bir kağıda niyetinizin sembolünün çizilmesi,istenen şeyden bir parça getirme,sembolik bir cisim kullanma ve bunların 5 mayıs gecesi gül ağacına bağlanması ve Hızırın dileğinizi almasının dilenmesidir.Bazılarına göre gül ağacında astığınız sabahına yoksa Hızır onu İlyasa vermiş denizlere ulaştırmış ve dileğiniz olmuş demektir.Ben okul için yaptığımda bu olmuştu ve aileden biri sevineyim diye aldı sanmış inanmamıştım,ancak o yaz istediğim okulu kazanmıştım ve aslında mucizevi bir kazanma idi çünkü bölüm sadece 1 öğrenci kabul ediyordu.
Bir diğer yöntem ise gece bağlanan dileğinizi alıp sabah ezanıyla(ama günümüzde herkes saat 8 gibi gider en erken)gidip denize atmanız ve ilyasa kavuşturmanızdır.
Kütahya-Tavşanlıda bunu takip eden 2 gece yoğurt mayalanırmış ve bu mayalama bitkilerden toplanan çiğ damlaları ile yapılırmış.Trabzonlular ise bu gece mayasız yoğurt yaparlar besmele ile yoğurda bir tahta kaşık saplarlar ve tüm yıl bu kendiliğinden oluşan maya ile yoğurt yaparlarmış! (Wikipedia)
Manisada kadınlar spil dağı eteklerinde (Spil dağı:Kibele,ayrıca ağlayan kaya efsanesine bakınız)bulunan bir evliya türbesine taş iliştirirler eğer taş düşmez ertesi sabaha çıkarsa evliya dileğinizi kabul etti derler.
İstanbul şanslı bu konuda her yıl Ahırkapıda roman festivali olur(du),şimdilerde Parkormanda bu şenlikler esas sahipleri romanlardan mahrum kutlanıyor.Bir avuç roman gelebiliyor göstermelik ve bu tarza uygun müzik yapan gruplar sahne alıyor.Ama en güzel kutlamalar tabi ki Trakya’da ve Edirne’de olanlar,hepinize güzel kutlamalar,umarım hepinizin dilekleri Hızır çabukluğunda İlyasa ulaşır.
Kaynak: Lavander(Gizlimabet)
Sembolik bir hıdrezller ritüelinin gerçekleştiği güzel bir hıdrezllez şarkısı; https://www.youtube.com/watch?v=jPs0g5xHUI0 :)
Harika, gayet açıklayıcı olmuş, bizim hıdrellezden bildiğimizden ekim dikim işleriyle alakalı sadece :D
Hıdrellezi kısaca tanımlarsak doğanın, ölümün içindeki yaşamın yeniden canlandığı, bolluk ve bereketin geldiği bir gün, bir bayram diyebilirim. :)
Kutlu olsun Hıdrellez. :)
Benim genel olarak bildiğim öldürücü soğukların bitişini simgelemesi :)
Kutlayacakların Hıdrellezlerini tebrik ederim.
Bilgilendirici yazı için de ayrıca teşekkür ederim :)
https://www.youtube.com/watch?v=J1rB9IAUxnc